وقف نامه چیست؟ قوانین تنظیم و نحوه ابطال

وقف نامه یکی از اصطلاحات و مدارک مهم در حوزه املاک است که آشنایی با آن سبب تصمیم‌گیری بهتر برای تنظیم یا ابطال می‌شود. کارشناسان در این زمینه با توجه به اهمیت وقف نامه و موارد ابطال آن، تعاریف و قوانینی را در نظر گرفته‌اند که باید به آن‌ها پایبند بود.

در ادامه مقاله، بعد از این که متوجه شدیم وقف نامه چیست و چه ویژگی‌هایی دارد، نوبت به جزئیات درون آن می‌رسد. ساختار این سند پیچیدگی‌ها و جزئیات زیادی دارد. این جزئیات گاهی برای امور ملکی و مطمئن شدن از اطلاعات باید مورد بررسی قرار بگیرد. اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در مورد وقف نامه به دست آورید، این مطلب را هرگز از دست ندهید. ابتدا به جزئیات مرتبط با این نامه و سپس قوانین تنظیم و نحوه ابطال آن اشاره خواهد شد.

وقف نامه چیست و چه اطلاعاتی در آن موجود است؟

زمانی که فرد ملک یا املاکی را به یک فرد، تیم، سازمان و دولت وقف کند، نام وی باید در سندی به نام وقف نامه درج شود تا سایر نفرات بدانند مال موقوفه از آن چه کسی بوده است. این ساده‌ترین تعریف در پاسخ به این سوال است که وقف نامه چیست.

از جمله اطلاعات موجود در آن می‌توان نام واقف را نام برد که به معنای شخصی است که مالی را وقف می‌نماید. تفاوتی هم ندارد این وقف مربوط به چه ملک و مالی باشد؛ در هر صورت نام وی را به عنوان اصلی‌ترین بخش این مدرک می‌شناسیم. محل و خصوصیات کامل و شیوه مصارف مال موقوفه از دیگر جزئیات موجود در وقف نامه به شمار می‌رود.

ضمن این که نام متولی، ترتیب و چگونگی تعیین متولیان بعد از متولی نخست نیز باید در آن درج شود. به طور کلی وقف نامه سند یا نوشته ای است که وقف‌کننده مشخصات ملکی وقفی، شیوه اداره و نحوه مصرف درآمد آن را داخل سندی بیان می‌کند. به بیان دیگر، در این سند به هر مطلبی مرتبط با ملک نیاز است تا استفاده از آن با قوانین و چارچوب خود همراه شود.

نخستین قانون تنظیم وقف نامه را باید مراجعه به دفترخانه دانست تا سند رسمی آماده استفاده باشد. همچنین امکان تنظیم آن در حضور تعدادی شاهد و با امضای آن‌ها وجود دارد. این روش تا حدودی قدیمی شده است و به لحاظ قانونی ایراداتی در آن وجود دارد. بنابراین، بهترین راهکار مراجعه به دفترخانه و تنظیم سند رسمی است که اعتبار قانونی داشته و دولت آن را می‌پذیرد.

وقف نامه چیست و چه خصوصیاتی دارد؟

بررسی مهم‌ترین قوانین تنظیم وقف نامه

کارشناسان این حوزه همواره پیشنهاد می‌کنند که افراد غیر حقوقی برای تنظیم اسناد و قراردادهای حقوقی خود مانند وقف نامه حتما به یک وکیل مراجعه نمایند. متاسفانه این دسته از افراد ممکن است اطلاعات و تجربه لازم برای انجام این کار را نداشته باشند و در ادامه وقف ملک و مال با مشکلات و چالش‌هایی مواجه شوند. وجود وکیلی با تجربه و کاربلد به آن‌ها کمک می‌کند قرارداد مرتبط با وقف نامه را به شیوه‌ای بهتر و مطمئن‌‎تر تنظیم کنند. خوشبختانه وکلای زیادی اکنون در ایران صرفا در این حوزه فعالیت دارند که می‌توان برای راهنمایی نزد آن‌ها رفت.

بهتر است برای این موضوع سراغ هر وکیلی نرفته و تنها از تجربه وکلایی استفاده کنید که سابقه خوبی در اتمام چنین پرونده‌هایی دارند. با این حال برخی افراد باز هم ترجیح می‌دهند خود شخصا برای تنظیم سند مربوط به وقف نامه اقدام کنند. این کار، حساسیت‌ها و مشکلات نسبتا زیادی به همراه داشته و باید دقت زیادی در تنظیم قرارداد داشته باشید. از این رو، بد نیست در ادامه به شیوه تنظیم قرارداد برای وقف کردن و نکات پیرامون آن بپردازیم.

شیوه تنظیم قرارداد چگونه است؟

منظور از تنظیم قرارداد وقف نامه چیست و چگونه است؟ بخش واقف و موقوف علیهم در چنین سندی دیده می‌شود که پر کردن اطلاعات در آن اهمیت زیادی دارد. مشخصات کامل مربوط به هر دو شخص یا گروه باید در این بخش درج شود. اگر واقف بخواهد تا بعد از موقوف علیهم، مال موقوفه را برای فرزندان و نسل‌های بعدی استفاده کند، باید آن را با عبارتی مشخص شده از سوی دفتر اسناد رسمی تصریح کند. آن‌ها معمولا راهنمایی شما در این زمینه هستند، اما عبارت معمولا به این صورت است که بعد از فوت هر یک از افراد، اولاد متوفی ملک را در اختیار خواهند داشت.

بخش دیگر به نام مال موقفه یا عین موقوفه نیز در وقف نامه به چشم می‌خورد که مشخصات دقیق مالی را تعیین می‌کنند. پیشنهاد می‌‎شود در وارد کردن اعداد و ارقام این بخش نهایت دقت را به کار ببرید تا در آینده دچار مشکل یا پشیمانی نشوید. به عنوان نمونه، باید تعیین کنید چند دانگ از یک دستگاه آپارتمان با چه متراژ و چه پلاک ثبتی باید وقف شود. کادرهای مربوط به فرعی از اصلی بودن ساختمان و آدرس دقیق نیز باید توسط شما پر شود. متاسفانه عده زیادی در وارد کردن آدرس خود با اشتباه مواجه می‌شوند و این دردسرساز خواهد شد.

خوب است در کنار عقد وقف، واقف متولی وقف یعنی شخصی که اداره مال موقوفه را به عهده داشته و ناظر بر همه چیز است نیز حضور پر رنگی داشته باشد. فراموش نکنید متولی وقف حتی می‌تواند خود واقف باشد که این شرایط و مقررات خاص خود را دارد. درج یک بند در قرارداد اهمیت زیادی دارد و آن هم این است که مال موقوفه به قبض و تصرف موقوف علیهم داده شده است. امضا زدن زیر این جمله، مهر تاییدی برای اجرای آن در آینده است.

به بیان دیگر هر دو سمت باید در دفتر اسناد رسمی یا حضور شاهدان در هر جایی بر سر این موضوع به توافق برسند. در ادامه این که وقف نامه چیست، سایر شرایط مد نظر از دید واقف تا حدی که با مقررات قانونی مدنی هماهنگی داشته باشد، در تنظیم قرارداد به ثبت و امضا می‌رسد. البته این در شرایطی است که طرف دیگر هم با تمام نکات و مقررات تعیین شده موافقت کند. از این موارد می‌توان شیوه تقسیم منافع موقوف علیهم یا نحوه اداره مال موقوفه را نام برد که کارشناسان در دفاتر اسناد رسمی نیز شما را در جریان همه چیز قرار خواهند داد.

شرایط برای تنظیم قرارداد وقف نامه چیست؟

تعریف ابطال وقف نامه

در ادامه این موضوع که وقف نامه چیست، به شرایط ابطال آن می‌رسیم. البته پیش از آن باید ببینیم ابطال وقف نامه به چه معناست تا شرایط برای انجام آن مهیا باشد. برای این امر با دو مورد مهم مواجه می‌شویم؛ نخست آن که عدم رعایت شرایط اساسی صحت معاملات ذکر شده در ماده 190 قانونی مدنی باعث بطلان قرارداد شده و دوم این که عدم رعایت شرایط خاص تشکیل عقد وقف، بطلان این عمل حقوقی را به دنبال خواهد داشت.

مورد دوم در شرایطی تعیین می‌شود که موقوفه علیهم در زمان تشکیل وقف زنده و موجود نباشند که در این جا ابطال وقف نامه در دادگاه صالح نیز امکان‌پذیر خواهد بود. مال موقوفه در زمان تشکیل عقد باید مشخص باشد و در وقف خاص هم اگر موضوع مصرف مال موقوفه مجهول و بدون اطلاعات بماند، این مورد نیز سبب ابطال وقف خواهد بود.

نحوه ابطال وقف نامه چگونه است؟

حال که به بررسی این موضوع پرداختیم که وقف نامه چیست، ممکن است بخواهید با شیوه ابطال آن نیز آشنا شوید. شرایط زیادی مبنی بر ابطال وقف نامه وجود دارد و به همین خاطر کارشناسان به لزوم توجه به بندهای آن در زمان عقد قرارداد تاکید می‌کنند. در این بخش از مقاله می‌خواهیم به چندی از این موارد اشاره کنیم که میزان اهمیتشان به یک اندازه زیاد است. البته فراموش نکنید اقدامات دیگری هم به صورت استثنا سبب ابطال وقف نامه می‌شود که تعداد آن‌ها چندان زیاد نیست.

• اگر مالی که موضوع وقف است خراب شود، یا برخی اقدامات منجر به خرابی آن گردد، می‌توان مال مورد وقف را فروخت. این در صورتی است که انتفاع در این مال امکان نداشته باشد. قانون برای فروش این ملک شرطی گذاشته است که عمران آن متعذر باشد، یا کسی برای عملیات عمرانی آن حاضر نباشد.
• همچنین اگر واقف یا همان وقف کننده منافع موقوفه را به پرداخت نفقه افراد واحب النفقه اختصاص دهد، وقف باطل خواهد شد. قانون در برابر انجام این کار پیگیری زیادی دارد و حتما به مقررات خود عمل می‌کند.
• ضمن آن که وقف کردن بر مقاصد غیرمشروع سبب ابطال وقف می‌شود. مشروعیت این ملک حتما باید از دید قانون بررسی و تایید شود.
• وقف کردن بر معدوم هم باطل بوده، مگر این که به تبع موجود باشد. تنها در این شرایط است که امکان ارائه مال وقف شده وجود دارد.
• اشخاص ورشکسته امکان وقف کردن مال را ندارند. این یعنی اگر طلبکاران وقف خود را تنفیذ کنند، انجام آن قانونی و صحیح است، اما در صورت رد شدن، وقف نیز باطل خواهد بود.
• اگر مال موقوفه از اموال مصرف شدنی باشد که قابل وقف کردن نیست، وقف این دسته از اموال هم باطل است. به طور کلی اموال زیادی را طبق قوانین جدید می‌توان وقف کرد که ملک در صدر آن‌ها قرار دارد. بعضی اموال از نوع تمام شدنی هستند که قانون برنامه‌ای در مورد آن‌ها ندارد.
• اگر واقف قسمتی از منافع مال موقوفه را برای امور خود صرف کند، عقد قرارداد نسبت به همان بخش باطل خواهد شد.
• مجهول و ناشناس ماندن مصرف در وقف خاص که به نام محصور هم شناخته می‌شود، از دلایل دیگر در ابطال وقف به شمار می‌رود.
• وقت کردن مال از سوی افراد سفیه یا ضغیر ممیز باعث ابطال می‌شود؛ مگر در مواردی خاص که از سوی ولی یا قیم او قابل تنفیذ باشد. تنها همین استثنا توسط قانون معرفی شده است.
• به این خاطر که وقف حبسی دائمی است، درج شرطبا مقتضای ذات وقف به عنوان تعارض شناخته شده و عقد را باطل خواهد کرد.
• در نهایت در پاسخ به این که وقف نامه چیست، خوب است بدانید وقف از عقاید عینی است که جدا از ایجاب و قبول به قبض هم نیاز خواهد بود. تا زمانی که قراردادی منعقد نشده باشد، در واقع نمی‌توان از امکانات آن ملک نیز بهره‌ای برد. بنابراین، اگر ایجاد و قبول واقع شده، اما به تصرف موقوف علیهم داده نشود، اثری روی وقف نخواهد داشت.

قوانین ابطال وقف نامه چیست؟

مدارک مورد نیاز برای ابطال وقف نامه

تا اینجا پی بردید که وقف نامه چیست و شیوه ابطال آن چگونه است. گفتنی است باطل کردن وقف نامه به راحتی‌ نیست، اما با در اختیار داشتن مدارک و اسنادی می‌توان روند آن را تسهیل کرد. کپی مصدق وقف نامه و اصل کارت ملی برای احراز هویت به همراه کارت عابربانک برای پرداخت هزینه دادرسی در یکی از دفاتر مربوطه، این مدارک را شامل می‌شوند که آماده کردن آن‌ها چندان وقت‌گیر نخواهد بود. اگر به هر یک از این مدارک به ویژه سند نخست دسترسی نداشتید، می‌توانید یکی از مدارک و راهکارهای زیر را آماده کرده و برای ابطال وقف نامه اقدام نمایید:

• شهادت شهود و اظهارات مطلعین این ماجرا
• قسم خوردن یا همان اتیان سوگند
• انجام تحقیقات محلی در راستای ابطال
• درخواست صدور برخی استعلامات
• درخواست جلب نظر کارشناسی رسمی دادگستری و تلاش برای متقاعدسازی
• بررسی محل مورد نظر توسط کارشناس
• آماده‌سازی شماره پرونده‌های استنادی

مدارک لازم برای ابطال وقف نامه

جمع‌بندی

در این مطلب به این موضوع پرداخته شد که وقف نامه چیست و شیوه‌های ابطال آن چگونه است که امیدواریم از آن استفاده کرده باشید. رسیدگی به دادخواست برای ابطال وقف نامه به خاطر این اهمیت دارد که از دعاوی مربوط به اموال غیر منقول موقوفه است. اگر مال موقوفه از نوع منقول بوده باشد، دادگاه عمومی حقوقی به عنوان محلی برای رسیدگی قضایی به این پرونده شناخته خواهد شد.